รางวัลท่านผู้หญิงดุษฎีมาลา  มาลากุล ณ อยุธยา

          ผู้ที่ได้รับรางวัลนั้นถือว่าเป็นนักเรียนตัวอย่างของโรงเรียน ซึ่งมีคุณสมบัติโดนเด่นคือ เป็นนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๔ มีผลการเรียนดี มีความขยันหมั่นเพียร รับผิดชอบ สนใจแสวงหาความรู้ มีความสามารถด้านภาษา อ่อนน้อมถ่อมตน มีกิริยามารยาทเหมาะสมตามธรรมเนียมไทย มีความเสียสละอุทิศตนและอุทิศเวลาทำประโยชน์ให้โรงเรียนอย่างต่อเนื่อง ซึ่งคุณสมบัติเหล่านี้ถูกกำหนดขึ้นโดยถือหลักการดำเนินชีวิตและคุณลักษณะของท่านผู้หญิงดุษฎีมาลา มาลากุล ณ อยุธยา เป็นแม่แบบ

  ประวัติท่านผู้หญิงดุษฎีมาลา  มาลากุล ณ อยุธยา

          ท่านผู้หญิงฯ เริ่มการศึกษาเบื้องต้นตั้งแต่อายุยังไม่เต็ม ๔ ขวบที่โรงเรียนราชินีและเป็นลูกศิษย์ของ “ครูจร” (คุณหญิงขจรภะรตราชา) ท่านศึกษาจนจบชั้นมัธยม ๘ วิชาที่ท่านเชี่ยวชาญเป็นพิเศษคือ ภาษาอังกฤษ นอกจากนั้นในวันเสาร์หลังกลับจากโรงเรียน ท่านบิดาได้ให้ไปศึกษาขนบประเพณีกับ “คุณป้าท้าว” (คุณท้าวนารีวรคณารักษ์ : แจ่ม ไกรฤกษ์) ซึ่งเป็นผู้ใหญ่อยู่ในวังเจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา

          ท่านผู้หญิงฯ มีพี่น้องร่วมมารดาเดียวกันทั้งสิ้น ๑๒ คน ในจำนวนพี่น้องที่เป็นชายนั้นมีคุณปาณี ไกรฤกษ์ เป็นนักเรียนมหาดเล็กหลวง ซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเลือกเป็นมหาดเล็กรับใช้รุ่นแรก ท่านสนิทชิดชอบกับ ม.ล.ปิ่น มาลากุล บุตรเจ้าพระยาพระเสด็จสุเรนทราธิบดี (ม.ร.ว.เปีย มาลากุล) ซึ่งเป็นนักเรียนมหาดเล็กหลวงและมหาดเล็กรับใช้รุ่นเดียวกัน คุณปาณีได้ชักนำให้ม.ล.ปิ่นรู้จักกับท่านผู้หญิงฯ เป็นครั้งแรกที่โรงเรียนราชินี ขณะที่ท่านผู้หญิงฯ เรียนอยู่ชั้นมัธยม ๓ และได้เข้าพิธีวิวาห์ในภายหลัง (๗ มีนาคม ๒๔๗๔) คุณปาณีได้เล่าเรื่องราวของนักเรียนมหาดเล็กหลวงให้ท่านผู้หญิงฯ ฟังตั้งแต่เด็กจนท่านรู้สึกคุ้นเคยกับโรงเรียน

          ในปี พ.ศ. ๒๔๖๖ ท่านเริ่มชีวิตการทำงานโดยเป็นเลขานุการของท่านบิดา มีหน้าที่แปลข่าวและบทความจากหนังสือพิมพ์บางกอกไทมส์ และสยามออบเซอร์เวอร์ เป็นภาษาไทยให้ท่านบิดาอ่าน ในเวลานั้นได้ขออนุญาตท่านบิดาเรียนดนตรีไทย คือ ซอด้วง และจะเข้ด้วย

          ปี พ.ศ. ๒๔๖๘ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งท่านผู้หญิงฯ เป็นนางพระกำนัลในสมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี

          ท่านผู้หญิงฯ มีความรู้ความเชี่ยวชาญด้านงานประพันธ์ทั้งร้อยแก้วและร้อยกรอง ผลงานซึ่งเป็นที่รู้จักแพร่หลายมีเป็นจำนวนมาก เช่น คำไหว้ครูสำหรับนักเรียนที่ขึ้นต้นว่า “ข้าขอประณตน้อมสักการ บูรพคณาจารย์ ผู้กอปรเกิดประโยชน์ศึกษา” ซึ่งใช้มาตั้งแต่ พ.ศ. ๒๔๘๗ จนถึงปัจจุบัน การที่ท่านได้รับการอบรมบ่มนิสัยในเรื่องกิริยามารยาทเป็นพิเศษมาแต่เยาว์ ท่านจึงได้สร้างผลงานประพันธ์ด้านการสอนมารยาทไว้หลายเล่ม หนึ่งในนั้นคือ เรื่อง มารยาทอันเป็นวัฒนธรรมทางประเพณีของไทย มีนักเรียนวชิราวุธวิทยาลัยสวมชุดราชปะแตนแสดงอิริยาบถต่างๆ ประกอบเรื่อง

          ท่านได้ใช้ความสามารถและประสบการณ์ด้านงานประพันธ์ สร้างคุณประโยชน์แก่วชิราวุธวิทยาลัยอย่างใหญ่หลวง กล่าวคือ พระยาภะรตราชา ซึ่งเป็นผู้บังคับการในขณะนั้นได้ไปพบที่บ้านและขอให้ท่านช่วยแต่งเนื้อเพลงสำหรับให้นักเรียนวชิราวุธฯ ใช้ร้องในโอกาสต่างๆ ได้แก่ เพลงมหาวชิราวุธราชสดุดี เพลงตื่นขึ้นเถอะ เพลงจรรยานักกีฬา เพลงกีฬา เพลงไชโยเถอะพี่น้องเรา เพลงเห็นแต่หน้า เพลงอีกสี่สิบปี เพลงปฏิญญา เพลงสถานที่ศึกษา เพลงโรงเรียนนี้ เพลงเริงใจเริง เพลงสี่สิบปี เพลงที่ท่านภูมิใจที่สุด คือ มหาวชิราวุธราชสดุดี ซึ่งเป็นเพลงประจำโรงเรียน ใช้ร้องในงานพิธีและโอกาสสำคัญๆ พระยาภะรตราชาได้ให้นักดนตรีใส่ทำนองสากลและให้นักเรียนร้องตอนเปิดพระวิสูตรเป็นครั้งแรกในงานวันคล้ายวันสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ ๒๕ พฤศจิกายน ๒๔๙๔ ในปีนั้น กรมพระชัยนาทนเรนทร ประธานคณะผู้สำเร็จราชการเสด็จแทนพระองค์ เพลงนี้ใช้ร้องในงานพิธีบนหอประชุม และกิจกรรมสำคัญอื่นๆ สืบต่อมาจนถึงปัจจุบัน เป็นเพลงสำคัญที่สุดที่นักเรียนวชิราวุธฯ ทุกคนต้องยืนถวายความเคารพทุกครั้งเมื่อได้ยิน ถ้อยคำที่ปลูกฝังคุณธรรมจริยธรรม ซึ่งท่านได้ร้อยกรองมาจากน้ำใจจงรักภักดีต่อสถาบันพระมหากษัตริย์อย่างแท้จริง เป็นที่จับใจของนักเรียนวชิราวุธทุกรุ่น คือ

          “สำนักนี้จึงมีคติธรรม กตัญญูประจำฝังจิตให้
          รู้รักชาติศาสน์กษัตริย์เป็นฉัตรไชย อีกรู้เสียสละได้ด้วยใจงาม”

          ท่านผู้หญิงฯ เป็นผู้ใฝ่ใจปฏิบัติงานอันเป็นประโยชน์แก่สังคม โดยเฉพาะงานที่เกี่ยวกับเด็ก สตรี และวัฒนธรรมไทย ท่านได้เป็นผู้ริเริ่มก่อตั้ง เป็นที่ปรึกษา เป็นประธาน และกรรมการในองค์กรต่างๆมากมาย นอกเหนือจากภาระหน้าที่โดยตรงแล้วท่านยังได้ติดตามม.ล.ปิ่น มาลากุลซึ่งเป็นรัฐมนตรี ว่าการกระทรวงศึกษาธิการและประธานกรรมการอำนวยการโรงเรียนมาที่โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย เพื่อร่วมในพิธีการต่างๆ เป็นประจำทุกปีต่อเนื่องเป็นเวลานาน

          ท่านผู้หญิงฯ เป็นผู้มีความขยันหมั่นเพียร เปี่ยมด้วยคุณธรรมและเมตตาธรรมเป็นอย่างยิ่ง แม้จะผ่านวัยเกษียณไปแล้ว ท่านก็ยังได้อุทิศตนปฏิบัติภารกิจอันเป็นคุณประโยชน์แก่สาธารณชนจวบจนบั้นปลายของชีวิต

          ท่านผู้หญิงดุษฎีมาลา มาลากุล ณ อยุธยา ถึงแก่อนิจกรรม เมื่อวันที่ ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๔๐

  รายนามผู้ได้รับรางวัลท่านผู้หญิงดุษฎีมาลา  มาลากุล ณ อยุธยา