"เมื่อวันเสาร์ที่ ๒๙ กุมภาพันธ์นี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้เสด็จพระราชดำเนินไปยังวชิราวุธวิทยาลัย ในการแข่งขันกรีฑาประจำปี และพระราชทานประกาศนียบัตรกับรางวัลแก่นักเรียนวชิราวุธ งานนี้เมื่อดูเผินๆ รู้สึกเสมือนเป็นไปอย่างปรกติธรรมดา ในฐานะที่ข้าพเจ้าเป็นนักเรียนเก่าผู้หนึ่ง อดที่จะชื่นชมในพระมหากรุณาธิคุณมิได้ ยิ่งกว่านั้นปิติยินดีเป็นล้นพ้น ที่งานอันเป็นขนบประเพณี (Tradition) เก่าแก่ของวชิราวุธวิทยาลัย อันเป็นโรงเรียนกินนอนแบบ Public School ที่ยังคงเหลืออยู่แห่งเดียวในประเทศไทย ได้ดำรงคงอยู่ หรือพูดอีกนัยหนึ่งว่า ประเพณีอันน่าตื่นตาตื่นใจเช่นนี้ได้ฟื้นคืนขึ้นมาอีกวาระหนึ่ง นับตั้งแต่ได้สะดุดหยุดลงมาแล้วเป็นเวลาเกือบๆ จะ ๒๐ ปี ทั้งนี้ข้าพเจ้ากล้ากล่าวได้เต็มปากว่า เพราะเจ้าคุณครูผู้บังคับการคือ พระยาภะรตราชา ผู้มีเลือดเนื้อเชื้อไขอันแท้จริง ทั้งของราชวิทยาลัยและมหาดเล็กหลวงนั่นเอง เป็นผู้ลงทุนลงแรงเสียสละทุกประการเพื่อความดำรงอยู่และก้าวหน้าของโรงเรียน อันก่อกำเนิดมาด้วยพระมหากรุณาธิคุณแห่งล้นเกล้าฯ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พระราชทานพระบรมราโชวาท

          ประเพณีอันสำคัญของโรงเรียนนี้ ซึ่งเดิมเป็นโรงเรียนมหาดเล็กหลวงนั้นมีอยู่ ๒ งาน อันเป็นงานใหญ่ และก็โปรดเกล้าฯ เสด็จพระราชดำเนินทั้งสองงาน คือ งานวิสาขะบูชา อันมีในวันวิสาขะบูรณมี งานหนึ่ง กับงานกรีฑาและพระราชทานประกาศนียบัตรกับงานรางวัลประจำปีของโรงเรียนอีกงานหนึ่ง งานวันวิสาขะเป็นงานที่เกี่ยวกับศาสนา ทำพิธีในหอประชุมของโรงเรียน หน้าเวทีตั้งต้นวิสาขพฤกษ์ ใช้กิ่งโพธิ์อันเป็นไม้สำคัญของพระพุทธศาสนา ตกแต่งประดับประดาด้วยเฟื่องห้อยระย้าไฟ และของรางวัลอันเป็นของขวัญ และมีของขวัญพระราชทานด้วย การจับสลากทั่วทุกคนด้วย ถึงเวลาเสด็จพระราชดำเนิน คณะกรรมการจัดการโรงเรียน ผู้บังคับการ อาจารย์ ครู คอยเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท ณ อัฒจรรย์หน้าหอประชุม หอประชุมเก่าเป็นเรือนไม้โถง ตั้งอยู่ด้านเหนือของสนามฟุตบอลล์  ^[๑] บัดนี้รื้อเสียแล้ว เราเรียกกันว่าเรือนเขียว เพราะสีเขียว นักเรียนรายทางตลอด พอเสด็จถึงแตรวงของโรงเรียนพร้อมด้วยกองลูกเสือหลวง ตั้งแถวพร้อมด้วยธงประจำกองเป็นกองเกียรติยศ และแซงเสด็จด้วย ^[๒] ถวายความเคารพบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี เสด็จขึ้นหอประชุมประทับพระราชอาสน์ แต่งพระองค์ด้วยเครื่องพลเรือน คือ ทรงพระภูษาทรงฉลองพระองค์ครุยของโรงเรียนด้วย อาจารย์ ครู นักเรียนเข้าประจำที่ ทรงนำสวดคำนมัสการคุณานุคุณตามแบบของเสือป่าและทหาร  ^[๓] จนจบ และพระราชทานพระบรมราโชวาท เสร็จแล้วโปรดให้นักเรียนชั้นเล็กสอยต้นวิสาขพฤกษ์ และพระราชทานสลากของขวัญ ของมีค่าโดยมากราคาอย่างต่ำๆ คงไม่น้อยกว่า ๑๐ บาทในเวลานั้น ที่มีประจำคือ แหวนอักษรพระบรมนามาภิไธยย่อ ว.ป.ร. ใครได้ดีใจนัก เสร็จแล้วประทับเสวยเครื่องว่าง และพระราชทานเลี้ยงแก่อาจารย์ ครู นักเรียนด้วย เสร็จแล้วเสด็จกลับ นักเรียนตามส่งเสด็จโดยเข็นรถพระที่นั่งจนพ้นเขตโรงเรียน เป็นการครึกครื้นและปลาบปลื้มในพระมหากรุณาธิคุณ

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ประทับพลับพลายกข้างหอประชุม
มีนักเรียนปฏิบัติหน้าที่มหาดเล็กถวายอยู่งานพัดโบกตามพระราชประเพณี
ขณะนักกีฬาที่จะลงแข่งขันกรีฑาหน้าพระที่นั่ง และนักเรียนเดินแถวถวายตัว

          งานโรงเรียนกำหนดในวันที่ ๑๐ พฤศจิกายนอันเป็นวันพระราชพิธีฉัตรมงคล หรือวันใกล้ๆ อันนับเนื่อง เสด็จพระราชดำเนินอย่างเดียวกัน แต่ประทับพลับพลายกบ้าง พระแท่นชุมสายบ้าง ที่สนามกีฬาของโรงเรียน ประทับทอดพระเนตรการแข่งขันกีฬาระหว่างโรงเรียนมหาดเล็กหลวงกับโรงเรียนราชวิทยาลัย อันเป็นคู่แข่งแบบอีตันกับแฮโรเสร็จแล้ว พระราชทานประกาศนียบัตรและรางวัล ทั้งการเรียน การทำประโยชน์ให้แก่โรงเรียนและการกีฬา ล้วนเป็นของมีค่า บรรดากรรมการของโรงเรียนบ้าง ข้าราชการผู้ใหญ่ในพระราชสำนักบ้าง ต่างจัดน้อมเกล้าฯ ถวายเป็นของพระราชทาน เสร็จแล้วประทับพักผ่อนพระอิริยาบถที่ห้องพักของโรงเรียน บางทีถึงบรรทมเล่น และสรงที่โรงเรียนเสร็จ ถึงเวลากลางคืนประทับโต๊ะเสวยพระกระยาหารร่วมกับอาจารย์ ครู และกรรมการ ตลอดจนข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ในพระราชสำนัก ตอนนี้เป็นโอกาสให้นักเรียนชั้นโตซึ่งจะออกรับราชการสนองพระเดชพระคุณเป็นมหาดเล็กหลวงต่อไป ได้กระทำหน้าที่เดินโต๊ะบ้าง รับใช้บ้าง เช่น ถวายอยู่งานพัด ทอดเครื่องพระสุธารส ทอดเครื่องว่างร่วมกับนักเรียนเก่า นักเรียนเก่าก็ได้มีโอกาสมาช่วยโรงเรียนในตอนนี้ ดูเป็นการน่าปิติยินดีทั่วกัน เสวยเสร็จก็เสด็จทอดพระเนตรละครที่นักเรียนแสดง โดยมากมักเป็นบทพระราชนิพนธ์ที่ทรงขึ้นใหม่ๆ มักเป็นเรื่องภาษาอังกฤษนำ แล้วเรื่องไทยตาม การฝึกซ้อมบางคราวก็โปรดให้ไปซ้อมถวายทอดพระเนตรในพระราชฐาน บางคราวก็โปรดให้เจ้าพระยารามราฆพ พระยาคทาธรบดี  ^[๔] มาช่วยคุมซ้อม เสด็จทอดพระเนตรจนเลิก เสวยเครื่องว่าง (Supper) อย่างขนานใหญ่ โปรดให้นักแสดงได้นั่งร่วมโต๊ะเสวยด้วยเป็นการมีเกียรติอย่างหรูหราซู่ซ่ายิ่งนัก ยิ่งปีใดได้ชนะการกีฬาหลายๆ อย่าง ได้รางวัลการเรียนและการทำประโยชน์หลายๆ อย่าง จบชั้นได้ประกาศนียบัตร แล้วเตรียมตัวออกรับราชการด้วย ได้แสดงละครด้วยรู้สึกตัวลอยราวกับจะเหาะ เชิญญาติพี่น้องผู้ปกครองเพื่อนฝูง โดยเฉพาะสหายหญิงมาชมงานมากหน้าหลายตา เพราะทางโรงเรียนอนุมัติให้ออกบัตรได้ตามสมควร เสด็จกลับก็ส่งเสด็จอย่างเคย เสียงไชโยกึกก้องในยามดึก งามรถพระที่นั่งปักธงมหาราชติดไฟแดงที่ยอดธง ค่อยๆ แล่นด้วยดับเครื่องให้นักเรียนเข็น โดรงเรียนก็ประดับประดางดงามตระการตา ในเวลานั้นยังไม่มีเครื่องขยายเสียงอย่างเดี๋ยวนี้ แม้กระนั้นก็ครึกครื้นพอดู

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ประทับพลับพลายกข้างหอประชุม
นักเรียนเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทหน้าพระที่นั่ง
ม.ล.พันธ์ ศิริวงศ์ อาจารย์ใหญ่ฝ่ายวิชา และผู้กำกับคณะจิตรลดา ทูลเกล้าฯ ถวายถ้วยรางวัลการแข่งขันกีฬา

          งานเสด็จพระราชดำเนินคราวนี้ ทางโรงเรียนพยายามดำเนินตามประเพณีเดิม ข้าพเจ้ายังได้มีโอกาสเข้าถวายอยู่งานพัดตามแบบเก่า พร้อมด้วยเพื่อนนักเรียนเก่ามีพระยานรเทพปรีดา (จำเริญ สวัสดิ์ – ชูโต) เป็นหัวหน้า และมีนายพินัยราชกิจ (ผล ศิวะเสน) หลวงนฤบาลวรภาชน์ (มัย ไกรฤกษ์) หลวงภูมินารถสนิท (สืบ คังคะรัตน์) นายรองสนิท (สมสวาท โชติกเสถียร) มาสนองพระเดชพระคุณร่วมด้วย ดูคึกคักดีมาก เป็นที่น่าเสียดายอยู่อย่างหนึ่ง คือนักเรียนเก่าของทั้งสองโรงเรียนมาน้อยเกินคาด เมื่อได้มาพบเหตุการณ์อย่างเก่าๆ ทำให้ใจหวนระลึกไปถึงความเดิม พาให้คิดไปว่า ถ้าโรงเรียนเหล่านี้ได้มีเป็น ๒ โรงเรียนอย่างเก่า เช่นราชวิทยาลัยกับมหาดเล็กหลวง และได้ดำเนินการอย่างโรงเรียนกินนอนแบบ Public School จริงๆ คงจะเป็นประโยชน์มิใช่น้อยทั้งแก่อนุชนและแก่ชาติสืบไปด้วย.

ศุกรหัศน์
๑๒ ก.พ. ๒๔๙๕"