"๑. กรมมหาดเล็ก เป็นตำแหน่งราชการในพระราชสำนัก รวมอยู่ในกระทรวงวัง

                    ๒. ตำแหน่งต่างๆ ในกรมมหาดเล็ก ทุกวันนี้จัดเป็น ๗ ชั้น คือ

                              (๑) ผู้บัญชาการกรมมหาดเล็ก

                              (๒) จางวาง หัวหมื่น

                              (๓) นายเวร

                              (๔) จ่า

                              (๕) หุ้มแพร

                              (๖) นายรอง

                              (๗) มหาดเล็กวิเศษ

                              ต่อไปนี้ยังมี "สารวัดมหาดเล็ก" และ "มหาดเล็กยาม" อีก ๒ พวก แต่ไม่ได้นับเข้าในลำดับชั้นข้างบน

                    ๓. ตำแหน่งราชการในกรมมหาดเล็ก ตามธรรมเนียมแต่ก่อนจัดเป็น ๔ เวร คือ เวรศักดิ์ เวรสิทธิ์ เวรฤทธิ์ เวรเดช หน้าที่ราชการที่มีทั้ง ๔ เวรนั้นก็เหมือนกัน แต่ผลัดกันเป็นข้างขึ้นข้างแรม และมีเวลาผลัดเปลี่ยนกันใน ๔ เวรนั้น จึงเรียกว่า "เวร" ข้าราชการในกรมมหาดเล็กชั้นตั้งแต่หัวหมื่นลงมานั้น เป็นตำแหน่งประจำเวรคือ

          แต่หน้าที่ราชการในทุกวันนี้ หาได้คงอยู่ตามเดิมไม่ คือเมื่อ ร.ศ. ๑๑๖ ^[๑] ได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนแปลงหน้าที่ราชการ คือเวรหนึ่งก็ให้มีหน้าที่ราชการประจำโดยเฉพาะเวรนั้น ไม่ให้เป็นเวรผลัดเปลี่ยนกัน ดังจะมีแจ้งอยู่ในข้างหน้าต่อไป

                    ๔. ตำแหน่งผู้บัญชาการกรมมหาดเล็กนั้นเป็นตำแหน่งสูงสุดในกรมนั้น ยังมิได้เคยโปรดเกล้าฯ ตั้งผู้ใดนอกจากพระราชโอรสซึ่งเป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัย ให้เป็นผู้บัญชาการ ตำแหน่งนี้มีหน้าที่สำหรับบังคับบัญชาการในกรมมหาดเล็กทั่วไป ได้มีมาเป็นครั้งที่สุดนั้น คือ สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนศรีธรรมราชธำรงฤทธิ์ ตั้งแต่สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนศรีธรรมราชธำรงฤทธิ์สิ้นพระชนม์  ^[๒] เสียแล้วนั้น ยังหาได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตั้งพระองค์ใดพระองค์หนึ่งอีกไม่ จึงเป็นตำแหน่งว่างอยู่

                    ๕. ตำแหน่งจางวาง  ^[๓] นั้น แต่เดิมมาเป็นตำแหน่งเหนือหัวหมื่นขึ้นไป มีหน้าที่ที่จะดูแลผิดชอบในกรมมหาดเล็กทั่วไป ไม่ประจำเวร เคยมีตำแหน่งยศเป็นพระยาและเจ้าพระยา และเมื่อจัดหน้าที่ราชการกรมมหาดเล็กใหม่ ใน "พระบรมราชโองการเปลี่ยนแปลงกรมมหาดเล็ก รัตนโกสินทรศก ๑๑๖ มีว่าดังนี้

                   "(๑) จางวางมีหน้าที่อันจะเป็นผู้ชี้ขาดผิดและชอบในกรมมหาดเล็ก และเป็นผู้แนะนำขนบธรรมเนียมและตรวจตราจริตกิริยามหาดเล็ก อันจะเข้าสู่หน้าพระที่นั่ง ฯ ท้องพระโรงที่เสด็จออกก็ดี ที่ประพาสก็ดี และเป็นผู้รวบรวมบัญชีระเบียบยศ ระเบียบตำแหน่ง จำนวนคน และอายุพรรษกาลแห่งข้าราชการในกรมมหาดเล็ก ดังนี้ คือ

                    (ก) อรรถคดีอันใดอันเกิดแต่หมู่มหาดเล็ก จะเป็นวิวาทโต้เถียงกันส่วนตนก็ดี เกี่ยงแย่งในหน้าที่ราชการก็ดี จางวางเป็นหน้าที่จะชี้แจงผิดและชอบโดยขนบธรรมเนียมแห่งราชการนั้น

                    (ข) เป็นผู้ตรวจตราจริตกิริยามหาดเล็ก อันจะเข้าเฝ้าทูลละอองให้ประพฤติอาการคล่องแคล่ว มิให้ทำอาการเกะกะอันเป็นที่รำคาญพระเนตรด้วยความฟุ้งซ่านก็ดี ด้วยโฉดเขลาก็ดี หรือเซอะก็ดี เป็นหน้าที่จางวางจะแนะนำและสั่งสอนเฉพาะผู้นั้นอย่าให้กระทำการเช่นนั้นได้

                    (ค) เป็นผู้รวบรวมบัญชีสำมะโนครัวคนที่มีสังกัดในกรมมหาดเล็กทั้งปวง ทั้ง ๔ เวร ให้รู้ระเบียบผู้ที่เข้าออกไปมาดังนี้ ๑. เวรนั้น ๒. ชื่อผู้นั้น ๓. บุตรผู้นั้น ๔. อายุเท่านั้น ๕. ถวายตัวหรือเข้ารับราชการในกรมมหาดเล็กแต่วันเดือนปีนั้น ๖. บ้านอยู่ตำบลนั้น ๗. ประกอบการเลี้ยงชีพอย่างนั้น ๘. ได้รับราชการสิ่งนั้นเมื่อนั้น ๙. ผลของราชการเป็นดังนั้น ๑๐. ออกไปเป็นตำแหน่งในกระทรวง หรือถึงแก่กรรม หรือทุพพลภาพที่จะลาออกจากตำแหน่งเป็นอันควรยกจากบัญชีแต่วันเดือนปีนั้น

                    (ฆ) เป็นหน้าที่เอาใจใส่สืบสวนความประพฤติของมหาดเล็ก อันรับราชการในชั้นสูง ที่ประพฤติชั่วไม่สมควรแก่การที่จะทรงพระกรุณาชุบเลี้ยงให้มีตำแหน่งสูง คือ ๑. เป็นนักเลงสุราอันเสพมีนเมาเนืองนิตย์มิอาจจะละเว้นได้ ๒. เป็นนักเลงบ่อนเบี้ยที่ปรากฏว่าไปเล่นเนืองนิตย์ ๓. เป็นนักเลงติดยาฝิ่น ๔. เป็นโจรมือไว ๕. ทำชู้ด้วยด้วยภรรยาท่านที่ศาลพิพากษาให้แพ้คดี ๖. ต้องคดีถึงล้มละลายให้นำความกราบบังคมทูลพระกรุณาตามเหตุผลบรรดาที่ปรากฏจงทุกเรื่องทุกราย สุดแล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ

                    (ง) เป็นหน้าที่จะตักเตือนและรับรายงานของมหาดเล็กที่ไปทำการต่างๆ นำกราบบังคมทูลพระกรุณาในโอกาสอันสมควร มีหุ้มแพรพิเศษช่วยราชการในหน้าที่นี้พอสมควร"

                    จางวางที่มีตัวอยู่เดี๋ยวนี้ คือ เจ้าพระยานรรัตน์ราชมานิต ^[๔] ๑ พระยานรฤทธิ์ราชหัช  ^[๕] ๑ พระยาศิริสัตยสถิต  ^[๖] ๑ ตำแหน่งพระยามนตรีสุริยวงศ์ พระยาวรพงษ์พิพัฒน์เป็นตำแหน่งจางวางมหาดเล็กแต่ก่อน และเจ้าพระยาภาษกรวงศ์  ^[๗] เจ้าพระยาเทเวศรวงศ์วิวัฒน์  ^[๘] เดิมก็เป็นจางวางมหาดเล็กมาแล้ว ภายหลังจึงเลื่อนไปรับราชการอยู่ในตำแหน่งสูงต่อไป

                    ๗. หน้าที่ราชการในกรมมหาดเล็กทั้ง ๔ เวร ตามที่จัดใหม่นั้น  ^[๙] มีดังนี้คือ

                    ก. เวรศักดิ์ เป็นเวรที่รับราชการประจำใกล้ชิดพระองค์ และโดยเสด็จพระราชดำเนินเป็นต้น รวมเรียกว่า "มหาดเล็กประจำการ มีหัวหมื่นคือ เจ้าหมื่นสรรพเพธภักดีเป็นผู้บังคับการ ใน "พระบรมราชโองการเปลี่ยนแปลงกรมมหาดเล็ก รัตนโกสินทรศก ๑๑๖" มีว่าดังนี้

                              "(๒) ตำแหน่งเวรศักดิ์ มีหัวหมื่น ๑ นายเวร ๑ จ่า ๑ ได้บังคับบัญชามหาดเล็กมีจำนวน ๕๐ คน มีหน้าที่ราชการดังนี้

                                        (ก) เป็นพนักงานประจำพระองค์สำหรับรับใช้ทุกเวลา

                                        (ข) เป็นพนักงานจัดการเลี้ยงโต๊ะและตั้งเครื่อง และรับเจ้าต่างประเทศ

                                        (ค) เป็นผู้จัดเครื่องบรรดาราชูปโภคสำหรับพระองค์ และเป็นหน้าที่ติดตามเสด็จพระราชดำเนินและดูแลพระเจ้าลูกเธอทั้งปวง

                                        (ฆ) เป็นหน้าที่เชิญพระราชหัตถเลขาต่างๆ ด้วย

                              พวกนี้มีเงินเดือนสูง และต้องเป็นเวรยามประจำราชการทั้งกลางวันกลางคืน มีตำแหน่งหัวหมื่น ๑ นายเวร ๑ จ่า ๑ หุ้มแพร ๒๐ นายรอง ๒๐ และมหาดเล็กวิเศษ ๑๐ บรรดาตำแหน่งในพระบรมมหาราชวัง และเมื่อรับราชการช้านานแก้ชราทุพพลภาพ คงได้รับพระราชทานเบี้ยหวัดในตำแหน่งคงกรมด้วย"